Afganistan’da geçtiğimiz pazar günü Taliban’ın iktidarı ele geçirmesi ve başkentin kontrolünü sağlaması Tahran tarafından hoş karşılandı. Tahran’ın bu yaklaşımı, önümüzdeki dönemde İran ile Taliban arasında potansiyel ilişkinin şekli hakkında bazı soruları ortaya çıkarıyor.

Sünniler ve Şiiler arasındaki tarihsel anlaşmazlığa rağmen İran, Sünni Afgan hareketi tutmakla durmadı, bundan ziyade Taliban ile iletişim kanalları kurdu ve son zamanlarda İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevat Zarif tarafından, Afganistan’da iktidarın geçişini denetlemek adına bir Afgan Koordinasyon Konseyi ilan etme fikri memnuniyetle karşılandı.

Zarif paylaştığı bir tweette; savaşın parçaladığı ülkede Koordinasyon Konseyi’nin, diyalog ve barışçıl bir iktidar geçişine yol açacağını umduğunu dile getirdi.

Öte yanda geçtiğimiz pazartesi günü İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi Afganistan’da istikrarın sağlanmasının bir öncellik olduğunu belirterek İran’ın da dost ve komşu bir ülke olarak yardımda bulunacağını vurguladı. Afganistan’da ulusal bir anlaşmaya varmak adına tüm Afgan taraflara çağrıda bulundu.

Reisi’nin açıklamalarında Taliban’dan ve tüm ülkeyi ele geçirme konusundan doğrudan bahsedilmemesine rağmen, Reisi ülkesinin Afganistan’da yaşanan gelişmeleri yakından takip ettiğini ve 900 km’den fazla sınır paylaştığı komşusuyla iyi komşuluk ilişkilerine önem verdiğini vurguladı.

İran çıkarlar arayışında

İran meselelerinde uzman araştırmacı ve İran Politikası Analize Forumu başkanı D. Muhsin Ebulnur Al-Hal Net’e şöyle konuştu: İran aslında Taliban’ı değil kendi çıkarlarını savunuyor, daha önce de birçok yerde Taliban’ı finanse ettiği ve kendileriyle koordineli hareket ettiğini gördük ve bunu yürütürken Afganistan eski başkanı Eşref Gani yönetimiyle koordinasyon içindeydi ve hatta Gani İran’ın yeni Cumhurbaşkanı Reisi’nin yemin törenine katılmıştı.

 Ebulnur konuşmasına devam ederek şunları aktardı: İran’ın Afganistan’daki Hizb-i İslami lideri Hikmetyar’ın yanı sıra Kuzeydeki kabileleri finanse ettiği ve Ahmed Şah Mesud’u desteklediği biliniyor.

Ebulnur: İran arenadaki tüm taraflara sunduğu desteği sürdürerek, Afganistan’da iktidara ulaşabilecek tarafın yanında duracaktı ve doğu komşusuyla kesişen çıkarlarından dolayı onunla ittifak kuracaktı.

İran’ın Taliban’ı savunmak ve kendisiyle ilişki kurmak için pragmatik nedenleri var çünkü bildiğimiz gibi iki ülkenin arasında sınır noktaları ve ticari geçişler var.

Araştırmacı Ebulnur’a göre; geçtiğimiz son aylarda sınır kapılarının kontrolü Taliban’ın ellindeydi. Bundan ziyade içinden Helmand Nehri’nin geçtiği Helmand Bölgesi’nin kontrolü Taliban tarafından sağlanmıştı ve İran bu nehirden gelen suya çok ihtiyaç duymaktadır çünkü İran’ın doğu kısmının su ihtiyacı bu nehirden sağlanıyor.

Yüksek düzeyli koordinasyon

İran meselelerinde uzman olan Ebulnur şu bilgilere işaret ederek konuşmasına devam etti: Şii azınlığın (Kuzeydeki Hazara kabileleri) yanı sıra İran ile tarihsel olarak iş birliği içinde bulunan Özbek ve Tacik kabilelerinin etkilenmeyeceğiyle ilgili güvence vermek adına Taliban’dan bazı yetkililer İran’ı ziyaret etti.

Ebulnur şunu da ekledi: İran Taliban’a  bir siyasi ve güvenlik meşruiyeti vermek istiyor. İran tarafından terörist listesinde yer alan Cundullah ve Adalet Ordusu gibi örgütlerle mücadele etme çerçevesinde iki ülkenin arasındaki engebeli sınır bölgelerini korumak amacıyla yüksek düzeyde koordinasyon var.

Uzman araştırmacı Ebulnur aynı bağlamda şunu aktardı: Bahsettiğimiz bölge Amerika’nın yaptırımlarından kaçmak için İran’a bir çıkışı temsil ediyor. Bazı raporlara göre; son zamanlarda İran’ın, Afganistan ile sınır bölgesinde yer alan Sistan ve Belucistan Eyaletinin engebeli yollarında buharlı bisikletleri kullanarak petrol kaçırdığına ilişkin haberler dolaşmaktadır.

İran ile Taliban arasında olası anlaşmazlık hakkında, Ebulnur şunları söyledi: İki taraf arasında bir anlaşmazlık çıkarsa kaynağı ideolojik ihtilaf olacak, çünkü Taliban radikal Sünni bir örgüt iken İran Şii On iki imam fıkhının teorisine dayanmaktadır.

Konuşmasını sonlandıran araştırmacı: Olası anlaşmazlık, bölgesel ittifaklardan kaynaklı olabilir. Çünkü ortada hala yanıtsız bir soru var. Afganistan, Amerika karşıtlığı yapan İran eksenine mi katılacak veya Batı ve ABD ile ittifak kurmayı mı tercih edecek?

---