İran’ın Akdeniz’e açılımına dair tartışmalar, Şam yönetiminin Irak ile iki ülke demiryolu ağının teknik özellikleri, taşıma araçları, sinyal ve iletişim sistemini birleştirmek için imzaladığı anlaşmanın ardından güçlü bir şekilde yeniden gündem oldu. Söz konusu anlaşmanın önemi, Tahran’ın nükleer anlaşmanın yeniden canlanması sonrası aşamaya hazırlık yaptığı bir dönemde gelmesinden kaynaklanıyor. 

Suriye Demiryolları Genel Müdürü Necib Faris’e göre; anlaşma doğrultusunda gelecekte Suriye ve Irak trenlerini iki ülkenin demiryolu ağında Uluslararası Demiryolları Birliği tarafından belirlenen teknik ve hizmet standartlarına uygun olarak işletmeye izin verilecek. 

Faris, resmi Tishrin gazetesine verdiği demeçte şunları aktardı: son anlaşma, Suriye ile Irak’taki  Demiryolları Genel Müdürlükleri arasında demiryollarının bağlamasını aktifleştirme çerçevesinde Halep’teki Demiryolları İdaresi’nde yapılan toplantı sırasında imzalanan anlaşmalara dayanıyor. 

Faris: iki ülkenin demiryollarının bağlaması sonucunda, Suriye’nin liman ve sanayi şehirleri Irak’a bağlanacak. Bu da üretim maliyetinin azalması, ticari piyasalarda ürünlerin rekabet etme şansının artması ve Suriye üzerine transit geçişin etkinleşmesine yol açacak. Dolaysıyla iki ülke arası ağ için finansal bir getiri elde edilecek. 

Faris’in transitten elde edilmesini beklenen gelirden bahsetmesi, söz konusu anlaşmanın, özellikle Viyana nükleer müzakerelerinin başarılı olmasıyla beraber beklenen atılımlardan sonra yüksek talep görecek İran ihracatına hizmet edeceğini doğruluyor. Bütün bunlar, İran’ın Akdeniz bölgesinde nüfuz genişletmek, ürünlerini topraklarından Suriye ve Lübnan limanlarına ulaştırmak için sağlam bir altyapıya sahip olma olasılığını ortaya çıkarıyor. Açıkça görüldüğü gibi söz konusu anlaşma, Tahran’ın yeniden işe koyulmaya çalıştığı ve Lazkiye limanına kadar varacak Şalmeçe-Basra demiryolu projesi çerçevesinde yapıldığı anlamına geliyor.

Yirmi yıldan beri başlatılmamış Şalmeçe-Basra demiryolu projesini yeniden hayata geçirmek adına yoğun olarak harekete koyulan İran’ın Yol ve Şehircilik Bakanı Rüstem Kasımi 2021 yılı sonlarında Irak ile bir anlaşma imzalamıştı.

Demiryolları bağlantısı İran’ın Akdeniz bölgesinde nüfuz genişletme projesine ne fayda sağlar?

Yazar ve siyasi analist Dr. Basil el-Maaravi’nin görüşüne göre İran’ın Akdeniz’de nüfuz genişletmesi artık açık bir konu haline geldi. İran, Suriye’deki savaşın sona ermek üzere olduğunu öngörerek askeri operasyonlardan daha fazla bölgedeki ekonomik projelere önem vermeye başladı.

Al-Hal Net ile yaptığı görüşmede el-Maaravi: savaşın bitmesi İran için Suriye’de kendisine bağlı çok uluslu milisleri geri çekmeye yönelik daha fazla uluslararası baskı ile karşı karşıya kalmak demektir. Bu da İran’ın askeri varlığının azalması ya da büyük bir kısmının geri çekilmesine yol açacaktır.

Sergilenen ayrıntılara dayanarak, el-Maaravi: günümüzde Tahran’ın Suriye ve Irak’taki öncelliği, genişlettiği nüfuz alanının temellerini güçlendirmek ve bunu sivil boyutlara getirerek askeri başarılılarını korumaktır. İran’ın Akdeniz’e genişleme planının özü ve temeli bu olabilir.

El-Maaravi İran’ın Suriye’de elde ettiği ekonomik çıkarların zayıflığı dolayısıyla İranlı yetkililer tarafından yapılan sert eleştiriyi hatırlattı. Bu yüzden Tahran, ekonomik delegasyonları Şam ve Halep’e göndermeye başladı. 

Suriyeli yazara göre Irak ile Şam hükümeti arasında imzalanan son anlaşma, İran’ın Akdeniz’de kendine ticari bir dayanak arayışı anlamına geliyor. Proje eskidir ve amacı Akdeniz bölgesi ile İran arasında mal taşımacılığıdır. Bu planı etkin hale getirmek adına İran, Irak’ın Basra kentini topraklarındaki Şalmeçe kentine bağlayan demiryolunu işe koşmaya çalışıyor. Bu şekilde Tahran’ın yörüngesinde dönen ülkeleri birbirine bağlayan bir İran İpek Yolu kurulmuş olur. Böylece İran’ın Suriye, Lübnan ve Irak’taki hakimiyetinin güçlendirilmesine katkıda bulunur. 

Aynı bağlamda el-Maaravi şunu öngörüyor: İran Suriye’de yeniden yapılandırma dönemini planlıyor, Suriye ile Irak’ın demiryolu bağlantısı bu sektörde çalışan şirketlerine hizmet edecek. Bu da İran’ın Akdeniz bölgesine açılımının ilk adımı sayılıyor. 

Çin’in tutumu ne olabilir? 

Konu demiryolu bağlantısı ve İran’ın Akdeniz’e açılımı olunca, ilk akla gelen Çin’in rolü ve Şam hükümetinin 2021 yılı başında Pekin ile bir mutabakat zaptı imzaladığı ‘Kuşak ve Yol’ adındaki projesi oluyor. 

El-Maaravi, Çin’in İran demiryolu planına memnuniyet ile bakacağına ve projeye finansal destek sunacağına inanıyor. Yazara göre Tahran ile stratejik bir anlaşma içinde bulunan Pekin, İran’ın bu projesine Kuşak ve Yol projesinin bir halkası olarak bakıyor. Bu bağlamda eski İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin açıkladığı gibi Şalmeçe-Basra demiryolu Irak’ın Pakistan, Afganistan ve Çin ile bağlanmasını sağlayacaktır.

Moskova İran’ın Akdeniz’e açılımını engelliyor mu?

İran Politika Analizi Forumu’nda (AFİP) araştırma görevlisi Mustafa el-Nuaymi’ye göre Suriye ve Irak’ın demiryollarını bağlayan proje, İran’ın Akdeniz bölgesinde nüfuz genişletmesi ve her iki yönüyle İran’ın bölgedeki projelerini desteklemeyi hedefliyor.

El-Nuaymi’nin konuşması şöyle devam etti: İran’ın bu zamanda hareketlerinin hızının artması asla bir tesadüf değil. Tahran şu an Ukrayna’ya yönelik başlattığı savaşla meşgul olan Rusya’nın karşı olması pahasına Suriye’deki ekonomik nüfuzunu genişletmek için çabalıyor.

Al-Hal Net’e verdiği demçte el-Nuaymi şunu aktardı: İran Suriye’de deniz nüfuzu konusunda Rusya ile bir rekabet içindedir. Arap bölgesine dağılmış çok uluslu milislerini besleyen kayıt dışı ekonomiyi yönetmek amacıyla Irak, Suriye ve Lübnan’ı arka bahçe olarak kullanıyor.

Basil el-Maarawi bu analizde el-Nuaymi ile aynı görüşe sahiptir ve İran’ın attığı son adımlar Suriye’de Rusya’nın çıkarları ile büyük bir çelişki içindedir. Bu da Moskova’nın İran’ın Akdeniz açılımını engelleme olasılığının uzak bir ihtimal olmadığı anlamını taşıyor.