Geçtiğimiz yıllarda Rusya tarafından Şam hükümetine verilen krediler, hükümetin yaşadığı kriz mali boyuta yansımış ve başka alternatifin yokluğunda tek finansman seçeneği olan Moskova ile sınırlandırılmıştır. Suriye hazinesinin iflas etmesiyle Rus oligarklar aracılığıyla geçirilen bu krediler en uygun seçenek haline geldi.

Geçtiğimiz dönemde ‘New Lines’ sitesi tarafından sızdırılan belgelere göre Moskova, Şam hükümetine, fonların yalnızca mülkiyeti Rus oligarklara ait olan belirli Rus şirketlerine ödeme yapmak için kullanılması koşuyla, bir milyar dolar değerinde iki kredi sundu. Moskova Ukrayna’yı işgalinde tökezledikten sonra Rus kredilerinin durma olasılığı göz önüne alınınca, Şam’ın önemli bir finansman kaynağı kıtlığı yaşayacağına dair beklentiler oluştu. Bu duruma ek olarak Rusya kadar önemli olmasa da Suriye hükümetinin önemli diğer destekçisi olan İran’ın yaşadığı mali krizler de var. 

Rus kredileri ve Şam hükümetine aşağılayıcı koşullar

New Lİnes web sitesinin belgeleri Moskova’nın, Başkan Vladimir Putin’in Ukrayna’da başlattığı savaşı kolaylaştırmadaki rollerinden dolayı ABD tarafından yaptırımlara uğrayan Rus oligarklarının yararına tasarlanan, Şam hükümetine sunulan Rus kredileri yoluyla kendini yaptırımlardan nasıl kaçırdığını gösterdi. 

Yapılan soruşturma, Suriye’deki mali krizin Şam hükümetini Gennadi Timçenko ve Putin’in aşçısı olan Yevgeny Prigozhin gibi iş adamlarına ait bazı Rus şirketlerinden iki kredi şeklinde bir milyar dolar borç alma yönüne itti. Bahsetmeye değer ki Prigozhin, Suriye dahil olmak üzere birçok ülkeye yayılmış Rus Wagner şirketine bağlı milislerin finansörü olarak biliniyor. Aynı soruşturmaya dayanarak Timçenko ve Prigozhin’nin şirketleri Şam hükümetine ağır koşullar dayatarak Rusya’nın verdiği kredilerden yararlanıyor. 

Aralık 2020’de Rusya, Şam hükümetine hizmet ve mal sağlama konusunda tek taraf olması şartıyla yedi yüz milyon dolarlık bir kredi imzaladı. Anlaşılan Şam, para ile yalnızca Rusya pazarından mal satın almaya mecbur kalmış durumda. 

Rusya tarafından dayatılan koşullar, verilen tutarın tamamını 30 Haziran 2021 tarihine kadar kullanılması gerektiğini öngörüyor. Kredinin kullanılmayan kısmına, daha sonra Euro veya ruble olarak ödenmek üzere, Rusya’nın yaptığı harcamanın telafisi olarak yüzde bir oranında bir ceza kesildi. 

Söz konusu soruşturmanın hazırlığını yapanlar, belgeleri kendilerine sızdıran kaynak ile iletişime geçtiklerini söyledi. Kaynağa göre Şam hükümeti bu anlaşmadan uygun olmayan koşullar dolayısıyla menun değildi. Rusya’dan alınan mal ve hizmetlerin istenen özelliklerle aynı olmadığı ve teslimatın gecikmesine dair şikayetlerin ihmal edilmesinden dolayı Suriyeli yetkililer kendilerini aşağılanmış ve hüsrana uğramış hissetti. 

Kaynak: Kremlin, Rusya’nın Şan hükümetine verdiği krediler üzerine bürokratik bir ertelemeye girişti. Son anda koşulları yeniden müzakere edip fiyatları manipüle etti ve Şam’a genel anlamda bir emperyalist güç olarak davrandı diye ekledi. 

Soruşturmada açıklandığına göre Şam, Rus şirketleriyle imzaladığı anlaşmalarla buğday, benzin, motorin, şeker, tavuk yemleri, yirmiden fazla çeşit ilaç ve tıbbi malzeme ve jeneratörlerin yedek parçaları gibi mallar ithal ediyor. 

Şam hükümeti teslim olmak zorunda

Siyasi ve Ekonomik Ağlar Gözlemevi’nde veri direktörü Muhanned el-Hasan, Al-Hal Net’e şunları aktardı: Şam hükümeti başka bir finansman kaynağının yokluğunda, koşulları ne kadar zor olsa bile, Rus oligarkları aracılığıyla verilen kredileri kabul etmek zorunda. İran, Batı tarafından dayatılan yaptırımlardan dolayı Suriye topraklarındaki milislerini finanse etmek konusunda ciddi bir sıkıntıyla karşı karşıyadır. Bu yüzden Suriye’deki milislerde, kontrol noktaları kurarak halktan vergi şeklinde bir para toplama ve petrol sahalarına yatırım yapmaya odaklanma eğilimini görüyoruz.

El-Hasan’a göre Suriye hükümetine destek olabilecek herhangi bir taraf veya hükümet bulunmadığına göre, Şam’a para, başta petrol ve buğday olmak üzere temel ihtiyaçları sağlayan tek ve baş destekçi Rusya’dır. Ancak teorik olarak akla şöyle bir soru gelebilir, Şam neden bu malzemeleri Hindistan ve Venezuela gibi başka ülkelerden ithal etmiyor? Fakat yüksek nakliye maliyetlerini hesaba katarak bu adımın mantıklı olmadığı anlaşılır. 

Ekonomik araştırmacı Yahya el-Seyid Ömer’e göre Şam hükümetinin sahip olduğu finansal seçenekler o kadar az ki, ne kadar zor olursa olsun her tür koşulu kabul etmek zorunda kalmış bir durumda. Bu gerçeklik Moskova tarafından Şam hükümetine verilen krediler yoluyla kullanılmaktadır. 

Borç ve kredilerin tarihleriyle ilgili olarak, Ömer Bey: bu krediler belirli bir zaman dilimine değil farklı tarih ve yıllara yayılmış durumda. Bu kredilerin bir kısmı 2004 yılına ait, geri kalanı ise 2020 yılında çekilmiş. Ancak sızdırılan belgelerde açıklandığı gibi Moskova, buğdayı Şam’a dünya fiyatının yüzde kırkını aşan bir fiyata satmış. Bu da Rusya’nın Şam hükümetinin Rus kredilerine olan ihtiyacını sömürme ve içinde olduğu kuşatmayı istismar etme çabasını gösteriyor. 

Verilen Rus kredileri devlet kredileri mİ?

Şam’a verilen Rus kredilerinin doğrudan kaynağı Rus oligarkları olmasına rağmen bu, kredilerin devletten verilmediği anlamına gelmez. 

Ebu el-Hasan’ın açıkladığına göre borçlanma aslında Rus federal hükümetinden oluyor. Ancak finansal borçlanma adıyla bilinen bu tür borçlanmaların anlamı Rus hükümetinin aldığı borçlanma talebini karşılayıp ve gerekli miktarı borç talebinde bulunan tarafa doğrudan vermeden tahsis ediyor. 

‘’Rusya’dan kredilerin verilmesi durumunda, bu krediler Rus hükümeti tarafından Suriye’nin talep ettiği malzemeleri tedarik eden Rus oligark şirketlerine veriliyor ki bu, şirketlere ve aynı zamanda Rus hükümetine büyük kazanımlar sağlıyor. Böylece oligarklar, iki hükümet arasındaki yardım ve mali işlemleri, Batı yaptırımlarına maruz kalan kurum veya platformlara ihtiyaç duymadan gerçekleştiren arka destek kanalları olarak adlandırılabilecek bir rol oynamaktadır. 

Yahya el-Seyid Ömer bu bağlamda şunları aktarıyor: Şam’ın bahsettiğimiz şu finansman prosedüründeki aldığı rol, sadece Moskova’nın tercih ettiği seçeneklerin uygulanmasıdır. Şam, borç veren tarafı belirlemeye hakkı olmadığı bir duruma düştüğünden dolayı aracılığı yapan taraflar Rus hükümetinin istediği şekilde seçilmektedir. Bilindiği üzere Rus devleti bünyesinde yer alan finans kurumları ve oligarklar ileri düzeyde iç içe olduğu için bu iki tarafı birbirinden ayrılmak pek mümkün değil. 

Moskova, Şam hükümetine kredi vermeye devam edebilir mi?

Rus portalın Şam’ın güvendiği ana finansman kaynağı olmasına rağmen, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal girişimi ve orada devam eden yıpratma savaşından dolayı nakit rezervlerinin büyük bir kısmını kaybetti ve patlamak üzere olan bir mali kriz yaşadığından dolayı Moskova hükümetinin kredi vermeye devam etme olasılığı çok uzak gibi görünüyor. 

Bu bağlamda Muhanned Ebu el-Hasan: şu dönemde Moskova kredi verme aracılığıyla Şam hükümetini finanse etme gücüne sahip değildir. 

Görülen gerçeklere dayanarak, Ebu el-Hasan Suriye’nin Rus oligarklar için bir sığınağa dönüşme ihtimalini dışlıyor. ‘’oligarklar para kaçakçılığı sırasında Birleşik Arap Emirlikleri ve bir dereceye kadar İsrail gibi alanları tercih ediyorlar. Bu bağlamda adı geçen ülkelerin sahip olduğu avantaj, fonların herhangi bir engel olmaksızın hareket ettirilme imkanıdır. Diğer yanda Şam’a dayatılan Batı yaptırımlarından dolayı Rus parasını Suriye’ye kaçırmak tamamen yararsızdır. Rus oligarklar Batı yaptırımları listesinde yer aldığı için, Şam’ın kontrolü altındaki bölgelere kaçak para sokulması durumunda cezalar iki katına çıkacak.

Son olarak Yahya el-Seyid şunları ekledi: Rusya’nın Şam hükümetine kredi vermeye devam edeceğini tahmin ediyorum. Rus oligarkları bu kredileri durdurmaya kalkarsa, üzerlerindeki kuşatma artacak, bu da onların çöküşü ve iflası anlamına gelebilir ve tabi ki bu durum Moskova’nın istediği en son senaryodur. Ancak Suriye, ülkedeki siyasi ve güvenlik ortamının istikrarsızlığına ek olarak bankacılık sistemi neredeyse çöktüğünden dolayı oligarkların parası için uygun bir sığınak olamaz ve mevcut koşullar Suriye’nin herhangi bir uluslararası para için sığınak olmasını engellemektedir.