Çin, İran ile ilişkilerini kullanarak Irak’taki nüfuzunu genişletmeye çalışmaktadır. Dolaysıyla ‘yeniden yapılandırma karşılığında petrol’ adıyla bilinen Çin-Irak anlaşması Irak halkı arasında çok tartışmalara yol açıyor.

Çin’in Irak’ta yatırım yaptığı alanlar enerji, yeniden yapılandırma, köprüler ve konut projeleri alanlarıdır. Bu da birçok gözlemciye göre ‘Kuşak ve Yol’ projesinin devamı anlamına geliyor. 

Bazı Iraklı taraflar Irak’ı, Çin’in yeni İpek Yolu’nda önemli bir bağlantı noktası haline getirmek için ve Irak’a ekonomik olarak toparlanma konusunda yardımcı olacak yeni finansal gelir elde etmesi amacıyla ülkenin liman ve kara ulaşım hatlarını yenilemeyi planlıyor. Ancak ekonomi alanında birçok uzman, Çin projelerinin fizibilitesine dair şüphe duyuyor, hatta bazıları bu projelerin Irak ekonomisine zarar verdiğine inanıyor.

İran aylardır Irak’ta kendi yanlısı parti ve fraksiyonlar yoluyla, eski Başbakan Adil Abdul-Mehdi döneminde müzakere edilen ama siyasi partiler ve halk tarafından reddedilen Çin-Irak anlaşmasını, hükümetine yeniden dayatmaya çalışıyor.

Analistler, İran’ın Irak’taki Çin’in yatırımlarını artırma isteğini, Tahran ile Pekin arasındaki büyük yakınlaşmaya bağlıyor. 

Çin-Irak anlaşmasını uygulamaya koymak için el-Kazımi’ye baskı

Siyasi analist Ahmet el-Hızır’a göre Irak’taki Çin dosyası çetrefilli bir konu. Seçimlerde kaybeden siyasi taraflar özellikle İran yanlısı olanlar, Çin-Irak anlaşmasını yeniden canlandırarak bu dosyayı kendileri lehine kullanmaya çalışıyor.

Al-Hal Net ile yaptığı konuşmada el-Hızır şunu aktardı: bahsettiğimiz parti ve fraksiyonlar, Çin-Irak anlaşmasını kabul ettirmek ve Pekin’in Irak’taki yatırımlarını artırmak yolunda Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi’ye baskı yapıyor.

İran yanlısı siyasi parti ve fraksiyonların bu yaptıklarının nedeni, Çin’in nükleer dosyası ve ABD ile İran arasındaki yaşanan anlaşmazlık konusunda Tahran’ın tutumunu destekleyen ülkelerden biri olmasıdır. 

El-Hızır şunu da aydınlattı: İran, kendi yanlısı partiler aracılığıyla vatandaşların ekonomik konulardaki bilgi eksikliğinden faydalanarak, Çin’in Irak’ta hizmet ve yatırım projeleri inşa edeceği ile ilgili söylentiler yayıyor. Ancak gerçek bu değil, Bağdat ile Pekin arasındaki yapılacak anlaşma, Çin’in Irak şehirlerinde projeler inşa etmesi karşılığında yıllarca Irak petrolünden yüksek bir oran elde etmesini şart koşuyor. Petrol fiyatlarının piyasa etkilerine göre yükselip inmesi ve Çin’e sabit bir fiyattan verilememesi göz önüne alarak yapılan bu anlaşma Irak ekonomisini Pekin iradesine tabi kılacak.

Adil Abdul-Mehdi’nin Irak hükümeti başkanlığını yaptığı dönemde, Çin başkenti Pekin’de yapılan bir dizi görüşme sonucunda Çin ve Irak hükümetleri arasında Eylül 2019’da birçok alanı kapsayan bir anlaşma imzaladı.

Aynı yılın ekim ayında Irak’ta başlayan halk protestoları söz konusu anlaşmanın önünü kesti. Buna rağmen İran yanlısı siyasi parti ve milisler anlaşmayı Mustafa el-Kazımi başkanlığındaki mevcut hükümete yeniden dayatma peşinde. 

Çin-Irak anlaşması doğrultusunda Irak’ta farklı sektörlerde yapılacak projeler karşılığında bir Çin bankasına kredi hesabı açarak günlük yüz bin varil olarak tahmin edilen Irak petrol geliri, projeleri uygulayan Çinli şirketlere tahvil edilmek üzere yatırılacak.

İki ülke arasındaki anlaşma süresi yirmi yıldır ve okul, hastane, yol, köprüler, elektrik ve istasyon gibi altyapı alanında projelere odaklanıyor.

Irak’ta Çin’in yatırım hacmi

Ekonomist Muhammed el-Temimi’ye göre, Irak ile Çin arasındaki ticari alışveriş hacmi günümüze kadar yıllık otuz milyar doları geçiyor.

Al-Hal Net’e konuşan ekonomist şunları da belirti: Irak hükümetinin farklı kurumlarıyla günlük ihtiyaçlarını karşılayan malın ana tedarikçisi Çin’dir. Bu yüzden Çin ekonomisine olan bağımlılık her geçen gün artmaktadır.

Irak’ın Suriye ve İran ile olan sınır kapıları, İran yanlısı milisler tarafından kontrol edildiğinden Çin ürünlerinin gümrük vergilerinden muaf bir şekilde Irak’a girmesi kolaylaştırılıyor.

Irak’ta Pekin tarafından yapılan tüm projelerin kalitesiz ve uluslararası standartlara uymadığını bilerek İran, Irak ekonomisini ipotek edecek Çin-Irak anlaşmasını uygulamaya geçirmek için baskı yapıyor.

Irak parlamentosu Çin-Irak anlaşması hakkında hiçbir bilgiye sahip değil

Çin-Irak anlaşmasının kamuoyuna sunulmaması veya Irak parlamentosunda oylanmak için görüşülmemesi Irak halkı arasında tartışmalara yol açtı.

Irak parlamentosunun eski milletvekili Falih el-İsawi’ye göre Irak halkının büyük kısmı söz konusu anlaşmanın içeriğinden habersizdir. Ayrıca yakından incelemek için önceki veya mevcut meclis üyelerine sunulmadı.

Al-Hal Net ile yapılan röportajda el-İsawi şunu aktardı: İran’a bağlı taraflar ‘anlaşmanın amacı Çin’in yatırım projelerini genişletmektir’ diyerek vatandaşları kandırmaya çalışıyor. Bilindiği üzere söz konusu anlaşma birçok sorun içeriyor, bunlardan biri Irak’ı Pekin’e ham petrol tedarik etmek zorunda bırakmak, bunun karşılığında Irak petrolünden gelen fonlarla projeler yapılacak. 

Irak’ın orta ve güneyinde milis baskısı

Al-Hal Net’e konuşan Irak’ın ekonomik meseleleriyle yakından ilgilenen bir kaynağa göre Çin, Irak’ın orta ve güney bölgelerinde okullar, hastaneler ve köprüler olmak üzere çeşitli projeleri yürüterek söz konusu anlaşmayı hayata geçirmiş oldu. Tabi ki yapılan projeler Irak hükümeti tarafından peşin ödeniyor.

Adını güvenlik nedenleriyle açıklamayı reddeden kaynak: İran yanlısı milisler diğer ülkelere ait şirketleri, Irak’tan çıkmaya mecbur bırakmak ve arenayı sadece Çinli şirketlere açmak için tehdit ediyor. 

Kaynağın aktardığına göre Çin’in yürüttüğü en önemli projelerin başında, liman inşaatı konusunda uzman olan Koreli Daewoo şirketi tarafından yönetilen Büyük Fao Limanı projesi geliyor. Ancak İran yanlısı milisler Çin-Irak anlaşmasının gerektirdiği gibi tüm güç ve yetkiyi, Koreli şirketler yerine Çinli şirketleri yerleştirmek için kullanıyor.